MAKALE ARTICLE

Metin / Text

• MESLEK HASTALIKLARININ DURUMU: Türkiye'de meslek hast. sigortası, 1946'dan beri SSK tarafından uygulanmaktadır. SSK istatistiklerine göre (5) Türkiye'de işlem görmüş meslek hastalıklarının sayısı ve çeşitleri tablo 1 'de gösterilmiştir. Tablo 2 (*) Türkiye'de yıllara göre meslek hastalıklarının sıklığını, tablo 3 B. Almanya'daki sayı ve sıklığı göstermektedir. Her iki ülkedeki meslek hastalığı sıklığı eğrileri çizildiği zaman (Tablo 4), Almanya eğrisinin bazı iniş ve çıkışlardan sonra düzenli ve yavaş bir inme gösterdiği, buna karşılık Türkiye eğrisinin büyük iniş ve çıkışlarla çok yüksekten gittiği ve son 5-6 yıl içinde de ani bir inişle Almanya eğrisini de altına düştüğü görülür. İlk bakışta bu eğrileri Türkiye'de Almanya'dakinden çok fazla olan meslek hastalığı, son birkaç yılda oradakinin de altına düşürülmüştür» şeklinde yorumlamak akla gelebilirse de konuya daha yakından bakmak gerekmektedir: Meslek hast. sıklığını gösteren eğriler, bir ülkedeki örgütlenme ve çalışma ne kadar başarılı ise o kadar düzenlidirler. Böyle bir düzenleme içinde eğrideki iniş çıkışlar meslek hast. mevzuatındaki değişiklikler (meslek hastalığı sayılan hastalıkların sayısının artırılması, kapsamlarının genişletilmesi gibi), endüstrinin yapı ve kapsamının değişmesi, ekonomik ve toplumsal krişler, savaş gibi büyük olaylar, kısaca iş ve çalışma hayatını etkileyen bütün etkenlerle ilişkilidir. Bu açıdan bakınca Almanya eğrisindeki her değişikliği yorumlama olanağı vardır: Alman mevzuatına göre 1925'de II hastalık meslek hastalığı sayılmış, bu sayı 1929'da 22'ye, 1936'da 26'ya çıkarılmıştır: Bu yıllardan sonra görülen artmalar mevzuattaki değişikliklere bağlıdır. 1943de yeniden bazı hastalıklar meslek hastalığı kapsamına alınmıştır. 1949 -1951 döneminde hem bu nedenle, hem de savaşın olumsuz etkileri sonucu meslek hast. sıklığı 4 kat artma göstermiştir. 1952'de meslek hast, çeşidi mevzuat değişikliği ile 40'a çıkarılmış ve yeni bazı kapsam genişlemeleri yapılmıştır. Buna bağlı yeni bir artmadan sonra, 1953 yılından bu tarafa, sürekli, düzenli ve yavaş bir düşme görülmektedir. Eğrinin sonuna doğru meslek hast. sıklığı binde 0,25-0,20 arasındadır. Kanımızca bu eğri, amaca uygun bir örgütlenme ve çalışma düzenini yansıtmaktadır. Türkiye eğrisini ise yorumlamak kolay değildir: 1948 -1950 arasındaki hızlı inişi daha önce birikmiş vakaların saptanmasına bağlasak bile bundan sonraki büyük inip çıkmaların yorumu zordur. Türkiye'de uygulanan meslek hastalıkları listesi (meslek hast. sayılan hastalık çeşitlerini ve sayılma koşullarını belirleyen liste) ile Almanya'daki arasında önemli ve büyük farklar olmadığını hemen belirtmek isteriz. Türkiye'de bu listenin kapsamında 1957 ve 1965'de bazı genişlemeler yapılmışsa da Türkiye'de bu eğriye göre meslek hast'nın Almanya'dan genellikle daha sık görülmüş olmasını buna bağlayamayız. 1965 -1969 yılları arasındaki büyük ve ani artışı ve bunu izleyen ani düşmeyi yorumlamak da zordur. Her ne kadar bazı ilgililer artmanın her SSK hekimine meslek hastalıklar teşhisi koyabilme yetkisinin verilmesi, azalmayı da sonra bu yetkinin alınarak meslek hastalıkları teşhisierinin yalnız Gn. Md. lükçe konulması ile açıklamayı deniyorlarsa da, bu düşünce çok tartışma götürür. 1971'den sonra ise, Türkiye'deki sıklık binde 0,08'e kadar düşerek Almanya'daki düzeyin de 1/3 kadar altına inmiştir. Hemen hemen hiç bir ülkede görülmeyen böyle bir azalma ve düşük sıklık, ILO gibi uluslararası kuruluşların da dikkatini çekmiş ve bunun yorumlanması istenmiştir. Konuya biraz daha açıklık getirmek için görülen meslek hast.nın çeşitlerine bakalım: Türkiye'de 1952 -1975 yılları arasında görülen meslek h. nın çeşitleri tablo 5'de gösterilmiştir. Bunu Almanya'da görülenlerle karşılaştırabilmek için değişik bir düzenlemeye soktuktan sonra Almanya'daki meslek hastalıkları çeşitleri (tablo 6) ile karşılaştırırsak şu hususlar dikkati çeker: Türkiye'de görülmüş meslek hastalıklarının yüzde 89,9'u pnömokoniozlar, siliko-tüberküloz, bronvitler ve diğer akciğer hastalıkları, yüzde 9,5 da tüberküloz vakalarıdır. Diğer meslek hastalıkları çeşitleri pratik olarak yok denecek kadar azdır. Buna karşılık Almanya'da pnömokonioz, siliko-tüberküloz, bronşit v.s. yüzde 53,9 oranı ile başta gelmekte ise de, diğer hast. çeşitleri de önemli bir yer tutmaktadır. Türkiye'deki meslek hast. nın işkollarına göre dağılımı yapılınca (tablo 7), 1965 -1975 yılları arasında (bu yıllara ait kesin sayılar bulunabilmiştir) bizdeki vakaların yüzde 97,3' ünün kömür madenciliği işkolundan geldiği görülür. Acaba Türkiye'de işkollarının dağılımı bu derece tekdüze midir; başka bir deyişle ülkemizin iş hayatı hemen sadece kömür madenciliğine mi dayanmaktadır ki görülen meslek hast. arasında başka işkollarına ait olanlar hemen hemen hiç yoktur? Bu noktada her iki ülkenin endüstrilerinin yapısına ve işkollarının dağılımına göz atmak zorunlu olmaktadır. Tablo 8 ve tablo 9'da Türkiye ve Almanya'daki işçilerin işkollarına göre dağılımı görülmektedir. Karşılaştırma yapabilmek için Türkiye'deki işkolları bu tablolarda yeniden gruplandırılmıştır. Her iki tablo incelenince işkollarının çeşit ve oranları bakımından bazı farklar olmakla birlikte Türkiye'deki işkollarının da Almanya'daki kadar çeşitlilik gösterdiği, hiç de tekdüze olmadığı anlaşılmaktadır. O halde ülkemizde kömür madenciliği işkolu dışındaki işkollarından gelmesi gereken meslek hast. vakaları nerededir, istatistiklerimizde niye yoktur? Almanya'da meslek hast' nın işkollarına göre dağılımı ve her işkolu için meslek hast. sıklığı tablo 10'da gösterilmiştir. Her işkolu için AImanya'da görülen sıklık oranı Türkiye için aynı işkollarına uygulanırda Türkiye'de ne kadar meslek hast. vakası görülmesi gerekirdi, şeklinde bir soru sorulabilir mi? Böyle karşılaştırmanın sakıncaları ortadadır. Bu karşılaştırmadan doğru sonuç elde edilebilmesi için her iki ülkedeki bütün koşul ve etkenlerin eş olması gerekirdi. Ancak, amacımız kesin sayılara ulaşmak değil, bir izlenim elde etmektir. Tablo 11 böyle bir karşılaştırmanın sonuçlarını göstermektedir. Karşılaştırmanın bütün sakıncaları göz önünde tutularak hiç olmazsa şu söylenebilir: Eğer Türkiye'deki bütün etkenler ve koşullar, özellikle işyeri sağlık koşullarının Almanya'dakine eş olduğu varsayılırsa (daha iyi olduğunu herhalde kimse savunamaz). 1975 yılında Türkiye'de en az 993 meslek hast. vakası saptanmış olması gerekirdi. Oysa ki, o yıl bulunmuş vaka sayısı 305, aradaki fark 688 vakadır. İlginç olan husus, madencilik işkolunda, yani bizim meslek hast. vakalarımızın yüzde 97,3ünün geldiği işkolunda da saptanamamış vaka sayısının yukarıdaki sakınca ve yanılğı etkenlerini de gözönünde tutarak en az 514 olmasıdır. O halde, bu işkolunda da meslek hast. vakalarının hepsi saptanamıyor demektir. Nitekim Türkiye'de 1971 -1975 döneminde madencilik işkolunda binde 1,7 -3,7 oranında meslek hast. görüldüğü halde, bu sayı Almanya'da binde 8,6 -8,9'dur. (Tablo 12). Ülkemizdeki madenlerde sağlık koşulları Almanya'dakinden üç kat daha mı iyidir? Bir ülkede meslek hast. nın durumunun saptanmasında ikinci yol olarak işyerlerinde yapılmış incelemeleri ve çalışanların muayene sonuçlarını kullanabiliriz. Bu gibi çalışmalar geniş laboratuvar olanakları ile ve yaygın bir şekilde yapılmışsa, işkollarına göre meslek hast.'nın sıklığı konusunda önemli sonuçlar verebilir. Ne yazık ki ülkemizde bu gibi çalışmalar hem sayıca az, hem de kapsam ve genişlik bakımından sınırlıdır. Bu nedenle henüz Türkiye'de işkollarına göre meslek hast. nın durumunu kesinlikle söyleyebilecek durumda değiliz. Buna rağmen, işyerlerinde ve çalışanlar üzerinde yapılmış ve tablo 13'de bir araya topladığımız bazı incelemelerin sonuçları, önemli ve uyarıcıdırIar. Bu tablo incelenince meslek hast. bakımından durumumuzun SSK istatistiklerinin son yıllarda gösterdiğinden farklı olduğu anlaşılmaktadır. Çeşitli kaynaklı bu araştırmaların hepsinde, bir kısım işyerlerimizde iş sağlığı koşullarının bozuk, meslek hast. rizkine maruz kişilerin sayısının fazla olduğu, ortaya çıkmaktadır. Belirttiğimiz gibi, henüz böyle araştırmalara dayanarak ülkemizde her işkolu için meslek hast. rizkini bulmak olanağı henüz yoktur; ancak, bu konuda bazı tahminler de yapılmıştır. Örneğin bissinoz konusunu incelemiş olan Topuzoğlu, tekstil işkolunda çalışanlardan 20.000 mevsimlik çırçır işinde çalışanlardan 10.000 işçinin pamuk tozu zararına maruz kaldığını öngörmektedir. Buna karşılık bugüne kadar istatistiklerimize göre meslek hast. sayılmış bir tek bissinoz vakası yoktur. Buraya kadar anlatılanlardan şu sonuçları çıkarabiliriz: 1. Elimizdeki istatistikler meslek hast. nın Türkiye'deki gerçek durumunu göstermemektedir. 2. Gerçek durumun saptanması için yapılmış çalışmalar, az sayıda ve sınırlı bile olsalar, meslek hast. nın ülkemizde istatistiklerin gösterdiğinden çok daha fazla ve çeşitli olduğunu ortaya koymaktadır. 3. Bu çalışmaların sonuçlarına göre, işyerlerimizin bir çoğunda sağlık koşulları bozuktur; mevzuatın öngördüğü düzeyin altındadır. 4. Meslek hast. durumu iş güvenliğinin bir kriteri olarak değerlendirilirse, iş güvenliği açısından ülkemizde henüz çözümlenmemiş önemli sorunların bulunduğunu kabul etmek gerekir. Bu noktada konuya iş güvenliği ile ilgili çeşitli kuruluş ve örgütleri, bunların çaışma düzenini inceliyerek yaklaşmakta yarar vardır. (Devam edecek)

Dipnot / Footnote

• (*) Tablo 2. 3. 4 geçen sayımızda yayınlanmıştır.

Tablo Başlıkları / Table Heads

• TABLO -5 TÜRKİYE’DE MESLEK HAST. SAYISI VE ÇEŞİTLERİ (1952 -1975 yılları toplamı) TABLO -5 (b) TÜRKİYE’DE MESLEK HASTALIKLARININ ÇEŞİTLERE GÖRE DAĞILIM ORANI (1952 -1975) TABLO -6 B. ALMANYA’DA MESLEK HAST. SAYISI VE ÇEŞİTLERİ (1952 -1971 yılları toplamı) TABLO -6 (b) B ALMANYA’DA MESLEK HASTALIKLARININ ÇEŞİTLERE GÖRE DAĞILIM ORANI (1952 -1971) TABLO -7 TÜRKİYE’DE İŞKOLLARINA GÖRE MESLEK HAST. DAĞILIMI (1965 -1975 yılları toplamı) TABLO -8 TÜRKİYE’DE İŞKOLLARINA GÖRE İŞÇİ SAYISI (1975 yılı) TABLO -8 (b) TÜRKİYE’DE İŞKOLLARINA GÖRE İŞÇİ SAYISI ORANI (1975) TABLO -9 B. ALMANYA’DA İŞKOLLARINA GÖRE İŞÇİ SAYISI (1971 Yılı) TABLO 9 (b) B. ALMANYA’DA İŞKOLLARINA GÖRE İŞÇİ SAYISI ORANI (1971) TABLO -10 B. ALMANYA’DA İŞKOLLARINA GÖRE MESLEK HAST. DAĞILIMI VE SIKLIĞI (1971 Yılı) TABLO -11 İŞKOLLARINDA B. ALMANYA’DAKİ SIKLlĞA GÖRE TÜRKİYE’DE BEKLENEBİLECEK MESLEK HAST. SAYISI (1975 yılı için) TABLO -12 MADENCİLİK (KÖMÜR VE DiĞER MADENLER) İŞKOLUNDA MESLEK HAST. SIKLIĞI TABLO -13 MESLEK HASTALIKLARI KONUSUNDA TÜRKİYE’DE YAPILMIŞ BAZI ARAŞTIRMALAR