Metin / Text
-
1. Giriş: Bir ülkenin sağlık düzeyini belirlerken, karmaşık ve doğruluğu kuşkulu bazı göstergelerin yerine, hesaplanması oldukça kolay ve yanılma payı düşük olan 0-4 yaş ölüm orantısı kullanılmalıdır (1, 2). Bu orantı, bilinen öteki sağlık göstergeleriyle çok yakından ilgilidir ve onların doğrultusunda sonuçlar vermektedir. Bu yazıda, Türkiye'nin sağlık durumunu yansıtan çeşitli göstergelerle il ve ilçe merkezlerine ait 0-4 yaş ölüm orantısı karşılaştırılmıştır. 2. Diğer Sağlık Göstergeleri ve 0-4 Yaş Ölüm Orantısı : Ülkenin sağlık düzeyine etkisi olacağı arsayılan en önemli etmenlerinden biri sağlık insan gücünün niceliksel ve niteliksel durumudur. Türkiye'de değişik yıllarda hastane yatağı başına ve bazı sağlık personeli başına düşen nüfus sayıları Tablo: 1'de verilmiştir (3, 7). Ülkemizde ancak genel nüfus sayımları sonrası yayınlanabilen ve o zamanki durumu gösteren öğrenim düzeyleriyle 0-4 yaş ölüm orantısı arasındaki ilişki Tablo: 2'de verilmiştir (6, 8-10). Ulusal gelir düzeyinin bir sağlık göstergesi olarak değerlendirilmesi kuşkusuz gerçekçi bir yorumdur. Basit bir aritmetik işlemin de ötesinde, dengesiz dağılsa bile, bu gelirde gözlenecek artışın sağlık düzeyinin yükselmesine yol açması beklenir. Ülkemizde kişi başına düşen ulusal gelirle 0-4 yaş ölüm orantısı birlikte incelendiğinde bu gerçeğin gözlendiğini söylemek olanaksızdır (Tablo: 3). Devlet adına sağlık hizmetlerini yürütmekle yükümlü kılınan Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanlığı'nın (SSYB) bu hizmetleri görmek için harcadığı para ve bundan kişi başına düşen pay aşağıda verilmiştir (Tablo: 4). Günümüzde devletçe halka sunulan sağlık hizmetleri, iki değişik yöntemle uygulanmaktadır. Bu hizmet yöntemlerinden biri, sağıık hizmetlerinin sosyalleştirilmesidir. Elde bulunan verilere göre (6) sağlık hizmetlerinin sosyalleştirildiği illerde ve tüm ülkede 0-4 yaş ölüm orantısının ilişkileri Tablo: 5'de verilmiştir. 3. Sonuç: Türkiye Büyük Millet Meclisi'nin ilk kurulduğu günlerde uygulamaya konulan ve o zamana göre oldukça ileri düzeyde sayılan sağlık sistemi ve örgütlenme biçimi aradan geçen yıllarda ülkenin sağlık düzeyine kuşkusuz olumlu katkılar yapmıştır. Yaklaşık 60 yıl boyunca sağlık alanında pek çok sorun çözülmüş, ülkenin sağlık düzeyi başlangıç dönemine göre oldukça yükseğe eriştirilmiştir. Ancak yapılanlarla yapılması gerekenlerin yeterli bir uyum içinde olduğunu söylemek oldukça güçtür. Kısa bir geçmiş içinde ve günümüzde, ülkemizin sağlık düzeyini yansıtan bilgiler incelendiği zaman bu durum daha çarpıcı biçimde ortaya çıkmaktadır. Yıllar boyunca, giderek hekim başına düşen kişi sayısında önemli ölçüde düşme gözlendiği halde 0-4 yaş ölüm orantısında aynı hızda bir azalma oluşmamıştır. Ebeler için de benzer bir durum söz konusudur. Bireylerin öğrenim düzeyi, sağlıklı yaşam için gerekli alışkanIıklar kazanma ve sürdürmede önemli rol oynar. Ülkemizin öğrenim düzeyinde gözlenen gelişmenin 0-4 yaş ölüm orantısı değerlerine hiç yansımadığı bir gerçektir. Sosyo-eoknomik kalkınmanın önemli ölçütlerinden biri olan kişi başına ulusal gelir artışının da sağlık düzeyini etkilemesi beklenirken, son 14 yılda böyle bir olgu gözlenememiştir. Ülkemizde sağlık alanında çeşitli kesimler hizmet verdiğinden gerçek sağlık harcamalarını saptamak olanaksızdır. Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanlığı bütçesinin genel bütçedeki payı gözönüne alınırsa, ülkemizde devletin sağlık harcamlarına ayırdığı pay yetersizdir. Özellikle tedavi edici hizmetlerin istek-sunu düzenine göre yürütülmesi ve devletin bu hizmet için ayırdığı payın bile yetersiz olduğu gözönüne alınırsa, sağlık hizmetlerinde daha hızlı bir gelişme beklemek gerçekçiliğe ters düşecektir. Tümüyle bakılınca, sağlığı dolaylı olarak etkileyen çeşitli etmenlerde gözlenen iyiye gidiş, Türkiye'nin sağlık düzeyinde aynı ölçüde bir gelişmeye yol açmamıştır. 1963 yılından beri sosyalleştirilmiş sağlık hizmeti uygulanan illerde de sağlık düzeyi yeterince gelişememiştir. Bir ülkenin sağlık düzeyini etkilemesi beklenen hekim, diğer sağlık personeli ve hasta yatağı sayısal artışıyla ulusal gelir ve sağlık harcamaları artışları genel sağlık düzeyinin daha iyice gitmesinde yetersiz kalıyorsa, bu durumu etkileyen daha başka ve ÖNEMLİ ETMENLER'in varlığım düşünmek gerekir. Yıllardır temel sağlık sorunlarının çözümünü engelleyen bu ÖNEMLİ ETMENLER ortaya konulımadıkça, ülkemizde toplumsal sağlığın istenen düzeye erişmesi güç, hatta olanaksızdır.
Tablo Başlıkları / Table Heads
-
Tablo: 1 - Türkiye’de Yıllara Göre Hekim, Ebe ve Hastane Yatağı Başına Düşen Nüfus ve 0-4 Yaş Ölüm Orantısı Tablo: 2 Yıllara Göre 0-4 Yaş Ölüm Orantısı ve Okur-yazarlık Durumu (*) Türkiye düzeyinde ve 6 yaştan yukarı nüfusta. Tablo: 3 - Yıllara Göre Kişi Başına Ulusal Gelir (*), ve 0-4 Yaş Ölüm Orantısı (6, 11, 12) (*) Cari üretici fiyatlarıyla Tablo:4 - Yıllara Göre Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanlığı (S.S.Y.B.) Bütçeleri (*), Kişi Başına Bu Bütçeden Düşen Pay ve 0-4 Yaş Ölüm Orantısı (6, 11, 12) (*) Bütçe yılı sonunda o yıl harcanan toplam. Tablo: 5 - Yıllara Göre Sağlık Hizmetlerinin Sosyalleştirildiği İllerde ve Türkiye’de 0-4 Yaş Ölüm Orantısı (*) (*) İl ve ilçe merkezleri.
Kaynaklar / References
-
1 - Dirican, M. R., Aytekin, H. A., Gülesen, Ö.: Sağlık düzeyinin belirlenmesinde 0-4 yaş ölüm orantısının değeri. TTB. Toplum ve Hekim, Sayı: 18,4,1979. 2 - Aytekin, H. A., Dirican, M. R. : Çeşitli göstergelerirıin 0-4 yaş ölüm orantısı ile ilişkileri, SSYB Sağlık Dergisi (yayında). 3 - Tunca, Y.: Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanlığı Çalışmaları ve Tıbbi İstatistik Yıllığı 1960-1963, SSYB Yayınları No: 317, Balkanoğlu Matbaacılık Şrk. Ankara, 1965. 4 - SSYB: Türkiye Sağlık İstatistik Yıllığı 1964-1967, SSYB Sağlık Propagandası ve Tıbbi İstatistik Gn. Md. Yayın No: 413, Güneş Matbaacılık TAŞ. Ankara 1971. 5 - SSYB: Türkiye Sağlık İstatistik Yıllığı 1967 -1972 SSYB Sağlık Propagandası ve Tıbbi İstatistik Gn. Md. Yayın No: 444, Güneş Matbaccılık TAŞ, Ankara 1975. 6 - DİE: İl ve ilçe Merkezlerindeki Ölümler 1962-1975, DİE Yayınları No: 448, 476, 502, 553, 559, 572, 599, 622, 642, 703, 723, 768; 794, 830. 7 - WHO: World Health Statistics Annual, Geneva, Vol: III, 1977. 8 - DİE: Genel Nüfus Sayısı, Nüfusun Sosyal ve Ekonomik Nitelikleri 24.10.1965, DİE Yayın No: 568, Ankaar, 1969. 9 - DİE: Genel Nüfus Sayımı, Nüfusun Sosyal ve Ekonomik Nitelikleri 25.10.1970, DİE Yayın No: 756, Ankara, 1977. 10 - DİE: Genel Nüfus Sayımı, 26.10.1975 % 1 Örnekleme Sonuçları, DİE Yayın No: 771, Ankara, 1976. 11 - DİE: Türkiye İstatistik Yıllığı 1975, DİE Yayın No: 750, Ankara, 1976. 12 - DİE: Türkiye İstatistik Yıllığı 1977, DİE Yayın No: 825, Ankara, 1976.
