MAKALE ARTICLE

Metin / Text

• GİRİŞ Çocukluk çağı kazaları 0-14 yaş gruplarında, ivegen bulaşıcı hastalıklarla birlikte aileyi doktora getiren sebeplerin başında yer almaktadır. Bütün dünyada bulaşıcı hastalıklarla savaşta başarılı adımlar atılıp, hastalık ve ölüm oranlarında belirgin düşme görüldüğü halde kazalara yeterli önem verilmediği ve yeterli önlemler alınmadığı için devamlı artış gösterdiği istatistik çalışmalardan anlaşılmaktadır. Bursa Üniversitesi Tıp Fakültesi Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Kliniği olarak bu retrospektif araştırmada hızla sanayileşme sürecinde olmakla beraber kırsal kesim özelliklerini de gösteren Bursa'da, kliniğimize kaza sonucu yatırılan 0-14 yaş grubu çocuklarda kaza oranını, nedenlerini saptamak, bunları eldeki mevcut verilerle, çeşitli istatistiklerin ışığında karşılaştırmak istedik. GEREÇ VE YÖNTEM 1975-1976 ve 1977 yılının ilk 7 ayında Bursa Üniversitesi Tıp Fakültesi Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Kliniğine kaza nedeniyle yatırılan 0-14 yaş grubu 100 çocuk araştırımaya dahil edilmiş, olguların toplam hasta sayısına oranı (Tablo 1), kazaların yaş gruplarına göre dağılımı (Tablo 2), cins ayırımı ve kaçıncı çocuk olduğu (Tablo 3), kardeşlerinin sayısı (Tablo 4), ailenin sosyo-ekonomik durumu (Tablo 5), ebeveynlerin mesleki durumu ile kaza arasındaki ilgi (Tablo 6, 7 ve 8), cinsine göre dağılımı (Tablo 9 ve 10), zehirlenmelerde en sık rastanan sebepler (Tablo 11), mevsimlere göre kaza dağılımı (Tablo 12), olguların ortalama hastahanede yatış süreleri (Tablo 13), sonuçlar (Tablo 14), incelenmiştir. Salt kaza sonucu gelen vakalar çalışmaya dahil edilmiş, kazaya ek olarak lokal veya sistemik bir hastalığı olan ve olgular çalışmaya dahil edilmemiştir. SONUÇLAR : 1975-1976 ve 1977 yılının ilk 7 ayında Bursa Üniversitesi Tıp Fakültesi Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Kliniğine yatırılan 2676 olgudan 100'ü kaza nedeniyle yatırılmış olup yatan hasta sayısına nazaran kazaya uğrayıp yatırılan çocuk oranı % 3,7 olarak saptandı.100 çocuktan 20'si 1975 yılında, 45'i 1976 yılında ve 35'i 1977 yılının ilk 7 ayında kliniğimize çeşitli kaza nedenleri ile yatırılmış olup bu dağılımın toplam olgu sayısına oranı da yıllara dağılımı itibariyle 1975'de % 2.2, 1976'da % 4.3, 1977 yılı ilk 7 ayında % 4.7'dir. Seneler orasında anlamlı bir farklılık olmamakla beraber belirli bir artış da gözlendi. Yaklaşık 2,5 yıllık bir süre içinde kliniğimize yatan vaka'ların % 59'u erkek, % 41'i kız çocuktu. Çalışmamızda kazalar en çok 1-4 yaş grubunda görüldü (% 59). Kaza görülme yaşı en düşük 4 günlük (Zephiran içme) olarak saptandı. 0-14 yaş grubu içinde okul öncesi çağını kapsayan 0-7 yaş grubu da kazaya uğrama riski en yüksek grup olarak tesbit edildi (% 87). Çalışmamızda kazaya uğrayan çocukların ailelerinde çocuk ortalamasının % 2.7 olduğu, en az çocuklu ailenin 1, en çok çocuklu ailenin 14 aocuklu olduğu gözlendi. Kazalar sosyo-ekonomik durumu orta ve bozuk olan ailelerde daha sıklıkla meydana gelmekteydi. Sosyo-ekonomik durumu orta ve bozuk olan ailelerde kaza sıklık oranı % 75,9, iyi olanlarda % 24,1 olarak bulundu (p. 0.05). Çalışan annelerin çocuklarının kazaya uğrama oranı % 8'de kalırken ev hanımı ailelerin çocuklarının kazaya uğrama oranı % 92 olarak bulundu (p. 0.05). ÇaIışmamızda kazaya uğrayan çocukların babalarının mesleklere göre dağılımı ilk sırayı % 38'le serbest meslek sahibi olanlar aldı; bunu % 18 sıklıkla Devlet memurlarının çocukları, % 16 sıklıkla işçi çocukları izledi. Çalışmamızda enteresan bir nokta olarak şoför çocuklarının, diğer meslek grupları iıçinde % 12 gibi yüksek bir oranda kazaya uğradığı dikkati çekti. Çalışmamızda zehirlenmelerin, bütün kazaların % 48'ini teşkil ettiği görüldü. 1 yaştan küçük çocuklarda kaza görülme sıklığı % 10, 1-4 yaş arasında % 59, 5-59 yaş arasında % 25, 10-14 yaş arasında % 6 olarak tesbit edildi. Bir yaştan küçük çocuklarda kaza nedeni olarak en sık zehirlenme (% 49), düşmeler (% 30) ve yabancı cisim aspirasyonu (% 20), 1-4 yaş arasında zehirlenme (% 42), düşmeler (% 25), ve yanıklar (% 8), 5-9 yaş grubunda, zehirlenme (% 48), düşmeler (% 28) ve trafik kazaları (% 12) görülürken 10-14 yaş grubunda ilk sıraları zehirlenme ve trafik kazaları aldı. Zehirlenme vakalarında % 118 sıklıkla besin zehirlenmeleri, % 12 sıklıkla optalidon zehirlenmesi, % 8 sıklıkla fosforlu insektisit zehirlenmesi, % 4'er sıklıkla sedatif ilaçlar ve gazyağı zehirlenmesi görüldü. ZehirIenmelerde etken maddeler olarak ilk 10 sırayı besinler, optalidon, fosforlu insektisitler, sedatifler, trankilizanılar, gazyağı, torecan, salisilat, heparegene, lipotrofik ilaç, longifen = antiallerjik ilaç aldı. Çalışmamızda kazaların daha çok yaz aylarında (% 44 sıklıkla) meydana geldiği saptandı. Yaz aylarında meydan gelen kazaların büyük bir bölümünü zehirlenmeler ve trafik kazaları teşkil ediyordu. Olgularımızda, hastahanede yatış süresi ortalama 5,8 gün olarak tesbit edildi. En az yatış süresi 1 gün, en uzun yatış süresi 32 gündür. Hastahanede yatış süresinin, ortaIama olarak en düşük düşme ve serebro-vasküler kazalarda, en yüksek yanıklarda olduğu izlendi. Çalışmamızda kazanın oluşu ile hastahaneye müracaat arasında geçen süre ortalama 5 saat 58 dakika idi. Kaza olduktan sonra en erken hastahaneye müracaat etme süresi 20 dakika, en geç 98 saat (7 gün) olarak saptandı. Klinikte en uzun süre yatan vakaların yanık olguları olduğu gözlendi. Olgularımızın % 48'i şifa, % 40'ı salah, % 6'sı haliyle ,% 6'sı ölümle sonlandı. Ölümle sonuçlanan olguların 3 tanesi serebrovasküler kaza, 2'si zehirlenme, 1'i yanıkla meydana geldi. TARTIŞMA : Türkiye'de çocukluk çağı kazaları ve ölümleri ile ilgili verilerimiz Devlet İstatistik Enstitüsü'nün yayınlarına dayanmaktadır (6). Buna göre 1973 yılında 0-14 yaş grubu çocuk ölüm sayısı 39.604'dür. Bunun 26.339 unu bir yaşın altındaki çocuklar, 8626 sını 1-4 yaş grubu, 5639 unu 5-14 yaş grubu çocuklar teşkil etmektedir. 1973 yılında 427'si motorit şatı kazalarında, 933.ü diğer kazalarda olmak üzere toplam 1360 çocuk kazalarda hayatını kaybetmiştir. Kazalar sonucu ölen çocukların toplam çocuk ölümlerine oranı % 3,4'dür. Kazalarda ölen çocukların 862'si erkek (% 63), 498'i kız çocuğu (% 37) idi. 1974 yılında 0-14 yaş grubu çocuk ölüm sayısı 40715'dir. Bunun 31.327'sini bir yaşın altındaki çocuklar, 6458'ini 1-4 yaş grubu, 2930'unu 5-14 yaş grubu teşkil etmektedir. 1974 yılında 408'i motorlu taşıt kazalarında, 848'i diğer kazalarda olmak üzere toplam 1256 çocuk kazalarda hayatını kaybetmiştir. 1974 yılında kazalarda ölen çocukların toplam çocuk ölümlerine oranı % 3,08'dir. Kazalarda ölen çocukların 785'i erkek (% 62,5), 471'i kız çocuku (% 37,5) idi. Çalışmamızda daahil istatistikler, erkek çocukların kız çocuklara nazaran daha fazla kazaya uğrama riskine maruz olduğunu göstermektedir (2, 5, 6). Araştırıcılar cins ve yaşın yanısıra çevre, sosyal iktivite, sosyo-ekonomik durum ve davranış kopasitesi gibi etkenlerin de, kazaların meydana gelişinde birer faktör olduğunu vurgulamaktadır. Dünya Sağlık Örgütünün 1975'de yayınladığı kazalarla ilgili broşürde okul öncesi çağını kapsayan 017 yaş grubu, kazaya uğrama oranı en yüksek olan grubu teşkil etmektedir (3). Sosyo-ekonomik durum kazalarda önemli bir faktör olmakta ve geçim indeksi orta ve düşük ailelerin cocuklarının kazaya uğrama oranı, ev hanımı annelerin çocuklarının kazaya uğrama oranına nazaran düşüklük göstermektediır. Kanımızca bunda rol oynayan faktörler anne dışındaki bakıcıların «emanet çocuk» gözüyle gördükleri çocuğa daha fazla ihtimam göstermeleri, toplu olarak çocuk bakılan yuva, anaokulu gibi yerlerde ise ferdi kazalara, ölümle sonuçlanan kazalara daha az rastlanmasıdır. Bu paradoxal durumun daha geniş açıklamalarını toplumbilimcilere bırakmak isteriz. Çeşitli istatistiklerde boğulma ve yanık vakaları ilk sıraları alırken (5,7), çalışmamızda zehirlenme, düşme ve trafik kazaları ilk sıralarda görülmektedir. Ayrıca çalışmamızda sanayileşme süreci içinde olan Bursa'da yine kırsal alanlara ait tipik kazalardan olan at tepmesi gibi kazaların %10 gibi yüksek bir oranla 4. sırayı aldığı dikkati çekmektedir. Zehirlenmeler bütün kazaların % 48'ini teşkil etmektedir. Çalışmamızda hiç intihar veya teşebbüsü görülmemekle beraber Yacoubian ve ark. nın A.B.D.'de yapmış oldukları bir araştırmada, ölümle sonlanan çocukluk çağı kazalarının 4 büyük sebebinden birini 15 yaşa kadar olan çocuklarda intiharlar da teşkil etmektedir (9). A.B.D. de bir sene içinde meydana gelen kazaların yaklaşık 600.000 kadarını zehirlenmeler teşkil etmektedir ki bunun 3600 kadarı ölümle sonlanmaktadır (2). Werhle ve ark. nın bir çalışmasında 2 yaşın, bütün zehirlenmelerin % 12'sinin rastladığı özel bir yaş olduğu belirtilmiştir (8). Yine Zai ve ark. en çok zehirlenmeye okul öncesi yaşlarda rastlandığını belirtmektedir (10). Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi Çocuk Kliniği tarafından yapılan bir araştırmada ilaç zehirlenmelerinde birinci sırayı aspirin, 2. sırayı optalidon, 3. sırayı temizlik amacıyla kullanılan deterjanlar alırken (4), çalışmamızda zehirlenmelerde ilk 3 sırayı besinler, optalidon, fosforlu insektisitler almıştır. A.B.D. Ulusal zehirlenme merkezi tarafından yapılan bir açıklamada ise zehirlenmelerde ilk 3 sırayı salisilatlar, sabun ve deterjanlar, insektisitler almaktadır (1). Bize intikal eden olgularla zehirlenme sebepleri arasında sabun ve deterjanlara hiç rastlanmamış olmasını bu tip maddelerin yenmesi ve içilmesinin, annelerce çocuğu doktora götürmeyi gerektiren bir sebep olarak alınmadığı ve evde bazı ampirik tedbirlerle geçiştirildiği ile açıklıyoruz. Evdeki aile fertIerine verilen ilaçları ebeveynlerin emniyetli bir şekilde muhafaza edemeyişIeri, çocuğun erişebileceği bir yer veya açabileceği bir çekmeceye konması, ilaçların ekseriyetle çocukların ağızlarına götürebileceği kadar küçük ve dikkati çekecek şekilde renkli oluşları, ilaçların kullanıldıktan sonra ortada bırakılması kazaların oluşuna birer neden teşkil etmektedir. Aileleri bu konuda uyarma ve eğitmenin kazaların önlenmesinde büyük bir etken olacağı kanısındayız. Yaz aylarında kazaların özellikle zehirlenmeler ve trafik kazalarının artış nedenleri arasında, bu mevsimde çocukların evden çok dışarıda oluşları, yeterli oyun alanları ve çocuk bahçeleri olmadığından trafik bakımından emniyeti sağlanmamış yol, sokak ve caddelerde oynamaları, köylük yerlerde bağ ve bahçelerde ilaçlı meyvaların yıkanmadan yenmesinin artması yer almaktadır. Ebeveynler trafik kazası, düşme, attepmesi gibi gözleri ile gördükıleri kazalarda kısa sürede hastahaneye başvurmakta, buna mukabil yanıkları önce kendi imkanları ile tedavi etmeye çalışmakta, iyileşme olmadığı takdirde hastahaneye getirmekte, kusma, bulantı, fenalık hissi ile başlayan gıda ve ilaç zehirlenmelerinde ilaç yuttuğunu gözleri ile görmemişlerse veya ailenin diğer fertlerinde de zehirlenme belirtileri yoksa geç olarak hastahaneye müracaat etmektedirler. Yine yabancı cisim yutma ve yabancı cisim aspirasyonları belirgin boğulma, morarma tablosu ile karakterli olmadıkça, aile çocuğun bir yabancı cisim yuttuğunun veya aspire ettiğinin farkında değilse geç olarak hastahaneye getirmektedir. Bu araştırmada ortaya konduğu gibi çocukluk çağı kazaıları giderek arttığı gibi hastahane müdahalesini gerektirecek kadar ağır olan kazalar da giderek artış göstermekte, kazaların önlenmesinde aile bireylerinin kültür seviyesinin düzeltilmesi ile birlikte sosyo-ekonomik durum ve çevrenin de büyük bir etken olduğu ortaya çıkmaktadır.

Tablo Başlıkları / Table Heads

• TABLO I KLİNİKTE TOPLAM VE KAZA SONUCU YATAN OLGU DAĞILIMI TABLO II KAZALARIN YAŞ GRUPLARINA GÖRE DAĞILIMI TABLO III AİLEDE ÇOCUK SAYISI TABLO IV KAÇINCI ÇOCUKLARIN KAZAYA UĞRADIĞI TABLO V AİLELERİN SOSYO-EKONOMİK DURUMUNA GÖRE KAZALARIN DAĞILIMI TABLO VI ANNE VE BABANIN ÇALIŞIP ÇALIŞMADIĞI TABLO VII ÇALIŞAN ANNELERİN MESLEK DAĞILIMI TABLO VIII ÇALIŞAN BABALARIN MESLEK DAĞILIMI TABLO IX KAZALARIN DAĞILIMI TABLO X SEREBRO-VASKÜLER TRAVMALARIN DAĞILIMI TABLO XI ZEHİRLENMEDE EN SIK RASTLANAN SEBEPLER TABLO XII KAZALARIN MEVSİME GÖRE DAĞILIMI TABLO XIII OLGULARIN CİNSİNE GÖRE HASTAHANEDE ORTALAMA YATIŞ SÜRELERİ TABLO XIV OLGULARIN KESİN SONUÇLARI

Kaynaklar / References

• 1 - American Association of Poison Control Centers «Recommended Antidotes supplies and references» October 1965. Washington-USA. 2 - Barnet Einhorn «Pediatrics», sixteenth edition, pp. 764-765, 1977. 3 - Becket, M. «Domestic accidents» Geneva, World Organization, 1965. 4 - Bilir S., Başaran M., «Okul öncesi çocuklarda kazalara bağlı zehirlenmeler», XIV. Türk Pediatri Kongresi tebliğler kitabı, sayfa: 286-303, 1975. 5 - Green and Hagerty, «Ambulatory pediatrics», pp. 813-884, Sounders Comp. 1968. 6 - Hayati İstatistikler, Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü Yayınları. 1973-1974. 7 - National Center for Health Statistics «Acute conditions, incidence and associated dissability, United States U.S. Department of Health Education wellfare», June 1964, Newyork-USA. 8 - Werhle, P.F., De Freest, L. Penhallow and Jand Harris U.G. «The epidemiology of accidental poisoning in an urban population» Pediatrics, 27:614, 1961 . 9 - Yacoubian J.H., Lourie, R.S. «Suicide and attempted suicide in children and adolescents» Clin. Poc. Child. Hosp. 25:325, 1969. 10 - Ziai M., «Pediatrics», Second edition p. 902, 1975.