MAKALE ARTICLE

Temel sağlık hizmetleri (TSH) sağlık hizmetlerinin genelini ilgilendiren bir görüş, hizmetlerin planlanması için bir anahtar, sağlık hizmetlerinin ilk basamağı ve minimum sağlık hizmet paketi olarak tanımlanan bir kavramdır. Alma-Ata’da 1978 yılında toplanan TSH Konferansı’nda kabul edilen bildiri bütün ülkeler ve ilgili kurumlar tarafından kabul edilmiş bir uluslararası sözleşme niteliğindedir. Bu bildiride yer alan ilkeler geçerliğini korumaktadır. Ancak, TSH Konferansı’ndan sonraki yıllarda meydana gelen siyasal, sosyal, ekonomik, teknolojik ve bilimsel değişiklikler, birçok sağlık sorununun öneminin azalmasına, buna karşılık yeni sorunların ortaya çıkmasına neden olmuştur. Bu nedenle adı geçen konferanstan 40 yıl sonra 2018 yılında Astana’da düzenlenen ikinci TSH Konferansı’nda Alma-Ata Bildirisi’ndeki ilkeler temel alınmakla birlikte bazı güncellemeler yapılmıştır. Türkiye’de, TSH ilkelerinin hemen hepsi, söz konusu Bildiri’den 17 yıl önce kabul edilen 224 Sayılı Sağlık Hizmetlerinin Sosyalleştirilmesi Hakkındaki Kanun’da yer alıyordu. Dolayısıyla ülkemizde TSH uygulamalarının çok önceleri başladığını kabul etmek gerekir. Ancak, bu uygulamalar ne yazık ki 1990’lı yıllardan başlayarak aksamaya başladı. Özellikle “sağlıkta dönüşüm” programı ve 2004 yılında kabul edilen “Aile Hekimliği Pilot Uygulaması Hakkında Kanun” sonrasında bu ilkelerin çoğunda ve TSH uygulamalarında geriye gidiş gözlendi. Bu yasayla hem birinci hem de ikinci basamak sağlık kuruluşları şirketler ve sözleşmeli personel tarafından yürütülür hale geldi; sevk sistemi yok oldu; hastanelere başvurular özendirilmeye başlandı; performans sistemi olarak tanımlanan bir ücret politikasıyla sağlık hizmetlerinin ucuz ve verimli olması gerektiği ilkesi göz ardı edildi ve sağlık hizmetleri üstesinden gelinemeyecek boyutlarda pahalı duruma geldi.Dünya Sağlık Örgütü temel sağlık hizmetleri anlayışının sürdürülmesi, güçlendirilmesi ve yaygınlaştırılması konusundaki çabalarını sürdürmektedir. Bunun zor olacağı açıktır. Çünkü insanoğlu hala savaşlarla, salgınlarla, gıda yetersizliğiyle, eşitliksizlikle, çevre kirlenmesiyle, kontrolsüz sanayi atıklarıyla, küresel iklim değişikliğiyle ve bütün bu durumları görmezden gelen, insanı unutup parayı, tababeti değil ticareti öncelikleyen yöneticilerle boğuşuyor. Biz hekimlere düşen görev ve mesleğimizin yüklediği sorumluluk, bütün bu olumsuzluklara karşın temel sağlık hizmetlerinin ilkelerine sarılmak olmalıdır. Bizim mesleğimiz umut, iyimserlik ve çaba gerektiren kutsal bir meslektir.

Primary health care (PHC), is a concept that concerns the general health services, a key to planning services, the first step of health care and a minimum health care package. Since the declaration formulated at the PHC Conference held in 1978 in Alma-Ata was signed and declared by all countries and relevant institutions it is therefore an international agreement. The principles in the Declaration are still valid. However, the political, social, economic, technological and scientific changes that took place in the years after the PHC Conference led to a decrease in the importance of many health problems and the emergence of new problems. For this reason, at the second PHC Conference held in Astana in 2018, 40 years after the aforementioned conference, some updates were made, although the principles in the Alma-Ata Declaration were based. In Turkey, almost all of the principles said in the PHC Declaration appeared in the Law for Socialized Health Services (No: 224) 17 years before the Alma-Ata meeting. Therefore, it should be admitted that PHC applications started long ago in our country. However, these practices unfortunately started to stall starting from the 1990s. Especially after the “health transformation” program and the “Pilot Law on Family Medicine” adopted in 2004, a regression was observed in most of these principles and in PHC practices. With this law, both primary and secondary health care facilities were run by private sector and contracted personnel; the patient referral system disappeared; applications to hospitals were encouraged; with a wage policy defined as the “performance system”, the principle that health services should be cheap and eff icient was ignored, and health services became too expensive to overcome. The World Health Organization continues its eff orts to maintain, strengthen and spread the understanding of primary health care. It is clear that this will be diff icult. Because human beings are still struggling with wars, epidemics, lack of food, inequality, environmental pollution, uncontrolled industrial wastes, global climate change and managers who ignore all these situations, forget about people and prioritize money, not medicine, but trade. Our task as physicians and the responsibility imposed by our profession should be to cling to the principles of primary health care despite all these negativities. Our profession is a sacred profession that requires hope, optimism and eff ort.