Özet
-
İklim krizi 21. yüzyılın en önemli çevresel sorunu olmanın ötesinde, insan sağlığını doğrudan ya da dolaylı yollardan tehdit eden ve yıllar içinde derinleşen bir küresel tehdit haline gelmiştir. Halk sağlığı üzerindeki tehditlerin başında, can kayıplarına ve ciddi hastalıklara yol açan aşırı sıcaklar ve sıcak hava dalgaları gelirken, bu etkiler toplumsal eşitsizlikler üzerinden adaletsizce dağılmaktadır.İklim değişikliğinin etkilerinin sadece afetlerin sıklaşması ve yeni hastalıkların ortaya çıkmasıyla sınırlı kalmayacağı, aynı zamanda aşırı sıcaklık ve kuraklık dönemleri uzadıkça daha uzun süreli kesintilere yol açacağı öngörülmektedir.Ancak, iklim değişikliği ile onun sonucunda artacak sağlık bakım gereksinimleri ile başa çıkmak zorunda kalan sağlık hizmetleri arasındaki ilişkiye yeterince önem verilmemektedir. Dünya Sağlık Örgütü başta olmak üzere uluslararası kuruluşlar iklim krizinin küresel tehditleri karşısında, ülkelere iklime dirençli ve düşük karbonlu sağlık sistemleri oluşturma konusunda stratejik çerçeveler ve operasyonel rehberler sunarak yol göstermektedir. İklim krizinin sınıfsal ve bölgesel eşitsizlikler bağlamında halk sağlığı üzerindeki potansiyel etkileri göz önüne alındığında, Türkiye’nin var olan sağlık altyapısının iklime dirençli hale getirilmesi ve aşırı sıcaklara yönelik önleyici bir eylem planının oluşturulması yaşamsal önem taşımaktadır. Bu makale küresel rehberler (DSÖ) ve öncü ulusal deneyimler (Fransa örneği) ışığında, Türkiye’de iklime dirençli sağlık sistemlerinin geliştirilmesi ve aşırı sıcaklara ve sıcak hava dalgalarına yönelik kapsayıcı bir eylem planının oluşturulması için hangi somut adımların atılması gerektiği sorularına yanıt aramaktadır.
Summary
-
The climate crisis is not only the most important environmental problem of the 21st century, but has also become a global threat that threatens human health directly or indirectly and has deepened over the years. While extreme heat and heat waves, which cause loss of life and serious illnesses, are the leading threats to public health, these effects are distributed unfairly through social inequalities. It is predicted that the effects of climate change will not only be limited to the increase in the frequency of disasters and the emergence of new diseases, but will also lead to longer-term interruptions as extreme heat and drought periods extend. However, the relationship between climate change and health services that have to cope with the increased health care needs that will result from it is not given enough importance. International organizations, especially the World Health Organization, provide strategic frameworks and operational guides to countries in the face of the global threats of the climate crisis, providing them with strategic frameworks and operational guides to create climate-resilient and low-carbon health systems. Considering the potential effects of the climate crisis on public health in the context of class and regional inequalities, it is of vital importance to make Türkiye’s existing health infrastructure climate-resilient and to develop a preventive action plan for extreme heat. This article seeks to answer the questions of what concrete steps should be taken to develop climate-resilient health systems in Türkiye and to create a comprehensive action plan for extreme heat and heat waves, in light of global guidelines (WHO) and pioneering national experiences (the example of France).
Anahtar Sözcükler / Keywords
Kaynaklar / References
-
Al-Marwani, S. (2023). Climate change impact on the healthcare provided to patients. Bulletin of the National Research Centre, 47(1), 51. https:// link.springer.com/article/10.1186/s42269-023-01026-9 7Braithwaite, J., Leask, E., Smith, C.L. ve ark (2024). Analysing health system capacity and preparedness for climate change. Nat. Clim. Chang. 14, 536–546. https://doi.org/10.1038/s41558-024-01994-4 Centre for Research on the Epidemiology of Disasters (CRED). (2025). EM-DAT: The International Disaster Database. Université catholique de Louvain. https://www.emdat.be/ Costello, A., Romanello, M., Hartinger, S., Gordon-Strachan, G., Huq, S., Gong, P., ... & Montgomery, H. (2023). Climate change threatens our health and survival within decades. The Lancet, 401(10371), 85-87. https:// www.thelancet.com/journals/lancet/article/PIIS0140-6736(22)02353-4/ fulltext DSÖ. (2015). Operational framework for building climate resilient health systems. World Health Organization. https://www.who.int/publications/i/ item/operational-framework DSÖ. (2023). Operational framework for building climate resilient and low carbon health systems. https://www.who.int/publications/i/ item/9789240081888 Eskişehir Teknik Üniversitesi. (2022, 19 Ekim). 4. Uluslararası Afet ve Dirençlilik Kongresi. https://www.eskisehir.edu.tr/tr/Etkinlik/Detay/4-uluslararasi- afet-ve-direnclilik-kongresi- Eskişehir Teknik Üniversitesi. (2024, 29 Mayıs). Akademide Dirençlilik Günleri: Üretken Yapay Zeka ve Komut Mühendisliği Etkinliği. https:// yube.eskisehir.edu.tr/tr/Haber/Detay/estu-resilience-dergisi-akademide- direnclilik-gunleri-etkinlikleri-kapsaminda-uretken-yapay-zeka-okuryazarligi- ve-komut-muhendisligi-baslikli-konferans-duzenlenmistir Gardiner, S. M. (2011). A perfect moral storm: The ethical tragedy of climate change. Oxford University Press., s. 1-24. doi:10.1093/acprof:oso/ 9780195379440.001.0001https://ethz.ch/content/dam/ethz/special-interest/ usys/ites/ecosystem-management-dam/documents/EducationDOC/ Readings_DOC/Gardiner%20200911%20ch1.pdf Gardiner, S. M. & Hartzell-Nichols, L. (2012) Ethics and Global Climate Change. Nature Education Knowledge 3(10):5. https://www.nature.com/ scitable/knowledge/library/ethics-and-global-climate-change-84226631/ Gerçek, M., & Yılmaz Börekçi, D. (2019). Resilience kavramına örgüt bağlamında Türkçe karşılık önerileri. Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 28(2), s. 198–213. doi:https://doi.org/10.35379/ cusosbil.588230 Hacettepe Üniversitesi. (2024, 1 Mart). REMEDY Projesi: Dirençlilik Çalışma Akademisi Başlangıç Toplantısı. https://etkinlikler.hacettepe.edu.tr/ tr/direnclilik_calisma_akademisi-2085 INSEE. (2020). Plus de décès pendant l’épisode de Covid-19 du printemps 2020 qu’au cours de la canicule de 2003. https://www.insee.fr/fr/statistiques/ 4764693 INSEE. (2023). Les décès en 2023 et en séries longues – Insee Résultats. https://www.insee.fr/fr/statistiques/8272879 IPCC. (2021). Climate Change 2021: The Physical Science Basis. Contribution of Working Group I to the Sixth Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change (AR6 WGI). Cambridge University Press. https://www.ipcc.ch/report/ar6/wg1/ İnal Önal, E., Okay, N., & Tekeli Yeşil, S. (2021). Pandeminin afet risk azaltma-dirençliliğe etkisi. Resilience, 5(2), 231–243. https://doi. org/10.32569/resilience.1019986 Karabulut, U., Yılmaz, H., & Göçmen, F. (2021). Türkiye sağlık sisteminin COVID-19 pandemisine yanıtı: Dirençlilik çerçevesinden bir değerlendirme. International Journal of Health Planning and Management, 36(5), 1611–1620. https://doi.org/10.1002/hpm.3259 Le Monde. (2024, August 12). More than 47,000 people died of heatstroke in Europe in 2023. https://www.lemonde.fr/en/environment/article/ 2024/08/12/more-than-47-000-people-died-of-heatstroke-in-europein- 2023_6714124_114.html Le Monde. (2025, Mars 11). La chaleur a fait plus de 3 700 morts durant l’été 2024 en France, principalement des personnes âgées. https://www. lemonde.fr/planete/article/2025/03/11/la-chaleur-a-fait-plus-de-3-700- morts-durant-l-ete-2024-en-france-principalement-des-personnes-agees_ 6578920_3244.html Météo-France. (t.y.). Guide de la vigilance météorologique. Météo-France. https://vigilance.meteofrance.fr/fr/guide-vigilance-meteo Météo-France. (2023). Été 2023: au 4e rang des plus chauds en France. https://meteofrance.com/actualites-et-dossiers/actualites/ete-2023-au-4erang- des-plus-chauds-en-france Meteoroloji Genel Müdürlüğü [MGM]. (t.y.). Hava Durumu ve İklim. Meteoroloji Genel Müdürlüğü: https://www.mgm.gov.tr/iklim/iklim. aspx?key=B Ministère de l’Intérieur. (2023). Plan communal de sauvegarde – Volet vagues de chaleur : Guide pratique. https://www.interieur.gouv.fr/Le-ministere/ Securite-civile/Documentation-technique/Planification-et-exercices- de-Securite-civile Ministère de la Santé. (2018). Plan national canicule 2018. https://www. bretagne.ars.sante.fr/system/files/2018-06/Plan_canicule_2018.pdf Ministère de la Santé. (2021). Guide ORSEC départemental – Gestion sanitaire des vagues de chaleur. https://www.sante.gouv.fr/IMG/pdf/guide_ orsec_vagues_de_chaleur_2021_05_18.pdf Ministère de la Transition Écologique et de la Cohésion des Territoires. (2023). Vagues de chaleur : un plan national pour anticiper. https://www. ecologie.gouv.fr/actualites/vagues-chaleur-plan-national-anticiper Ministère du Travail, de la Santé, des Solidarités et des Familles. (2024). Instruction interministérielle relative à la gestion des vagues de chaleur 2024. https://www.sante.gouv.fr/IMG/pdf/instruction_vague_de_chaleur_ 2024.pdf OECD. (2023). Ready for the Next Crisis? Investing in Health System Resilience. OECD Publishing. https://www.oecd.org/en/publications/ready- for-the-next-crisis-investing-in-health-system-resilience_1e53cf80-en. html Otto, F. (2025, April 18). Climate change is not just a problem of physics but a crisis of justice. The Guardian. April 18, 2025 tarihinde https://www. theguardian.com/environment/2025/apr/18/climate-change-is-not-justa- problem-of-physics-but-a-crisis-of-justice Ouest France (2022, July 22). Canicule. Quatre questions sur la mortalité pendant les vagues de chaleur en France. https://www.ouest-france.fr/meteo/ canicule/canicule-quatre-questions-sur-la-mortalite-pendant-les-vagues- de-chaleur-en-france-a0b9beee-08fb-11ed-809f-9e7ceb27185e Palteki, T., Aydın, E., & Saral, B. Z. (2023). 2002–2021 yılları arasında hastane afet planı alanında yapılan çalışmaların bibliyometrik analizi. Resilience, 7(1), 111–122. https://doi.org/10.32569/resilience.1204313 Resilience Dergisi. (2024). 6. Uluslararası Dirençlilik Kongresi (idRc2024): Bildiriler Kitabı. Eskişehir: Eskişehir Teknik Üniversitesi Yayınları. Robine, J. M., Cheung, S. L. K., Le Roy, S., Van Oyen, H., Griffiths, C., Michel, J. P., & Herrmann, F. R. (2008). Death toll exceeded 70,000 in Europe during the summer of 2003. Comptes Rendus Biologies, 331(2), 171–178. https://doi.org/10.1016/j.crvi.2007.12.001 Romanello, M., Di Napoli, C., Drummond, P., Green, C., Kennard, H., Lampard, P., ... & Costello, A. (2022). The 2022 report of the Lancet Countdown on health and climate change: health at the mercy of fossil fuels. The Lancet, 400(10363), 1619-1654. https://www.thelancet.com/ journals/lancet/article/PIIS0140-6736(22)01540-9/fulltext?ref=lite.improvethenews. org Santé Publique France (2020). Canicule et santé. Bulletin de santé publique. https://toute-la.veille-acteurs-sante.fr/files/2020/10/canicule_bilan_ 2020_201020.pdf Santé Publique France (2024a). Bilan de la surveillance de la surmortalité liée aux vagues de chaleur, été 2023. https://www.santepubliquefrance.fr Santé publique France (2024b). Bilan de la surveillance sanitaire durant l’été 2023 en lien avec les vagues de chaleur. https://www.santepubliquefrance. fr T.C. Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı. (2015). Paris Anlaşması Tam Metni. https://iklim.gov.tr/db/turkce/dokumanlar/paris-anlasmasi- 13-20220808231948.pdf Tonbuloğlu Altıner, Ö., & Özkan, S. (2023). Toplumsal dayanıklılık ve sağlık. In S. Özkan & A. Uğraş Dikmen (Eds.), Toplumsal Dayanıklılık (pp. 1–5). Türkiye Klinikleri. https://www.turkiyeklinikleri.com/article/ tr-toplumsal-dayaniklilik-ve-saglik-103970.html Tunalıgil, V. (2024). Afetlerde sağlık diplomasisi, uluslararası halk sağlığı politikaları ve iklim dayanıklılığı için model geliştirme. Resilience, 8(1), 31–43. https://dergipark.org.tr/tr/pub/resilience/issue/77867/1391398 Türkiye İstatistik Kurumu. (2024, Mars 18). İstatistiklerle yaşlılar, 2023 (Bülten No: 53710). https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Istatistiklerle- Yaslilar-2023-53710 United Nations Framework Convention on Climate Change (UNFCCC). (1992). Climate change. Available at https://unfccc.int/resource/ ccsites/zimbab/conven/text/art01.htm United Nations. (t.y.). Goal 13: Climate Action. United Nations Department of Economic and Social Affairs (UNDESA) Sustainable Development Goals. https://sdgs.un.org/goals/goal13 World Health Organization. (2018). COP24 special report: health and climate change. World Health Organization. https://www.who.int/publications/ i/item/cop24-special-report-health-climate-change
Geliş Tarihi / Received Date
-
15.02.2025
Kabul Tarihi / Accepted Date
-
25.04.2025
