Yazar
Ahmet GİRE
Bağımsız araştırmacı(ORCID No:0000-0003-4506-0165)

Özet

  • Günümüz yapay zekâ teknolojileri uluslararası toplumun gündeminde önemli bir yer tutmaya başladı. Bu tartışmalar artık insan emeğine olan ihtiyacın sonlanacağından yapay zekânın insandan bağımsız bir bilinç kazanıp insanları tahakküm altına alacağına dair tezlere kadar çeşitli zeminlerde yürümektedir. Bu çalışmada yapay zekâ kapitalist üretim tarzı içinde Marx’ın vurguladığı üretim araçları ve üretim ilişkileri arasındaki çelişkili ilişkiyle birlikte anlaşılmaya çalışılacaktır. Yapay zekâ bir makine olarak üretim sürecine dahil olduğunda kapitalizmin geçmiş dönemlerindeki makineleşme süreçlerine benzer bir şekilde etkiler yaratır. Toplumun üretici güçlerini arttırırken kapitalizmin temel çelişkilerini daha da görünür hale getirir. Yapay zekânın askeri teknolojiden doğması, onun aynı zamanda kapitalist üretim tarzının egemen güçlerinin elinde bir silah olduğunu aşikar kılar. Yapay zekâ kapitalizmin çelişkilerinin daha da arttığı toplumsal çalkantı dönemlerinde insansız silahların aklı olmak için eğitilmektedir. Yapay zekâ teknolojileri üretim alanında işçinin karşısına sabit sermaye karakterinin bir gereği olarak yabancı bir güç gibi çıkarken toplumsal alanda da mevcut eşitsizlikleri zor ve ideolojik yolla koruyacak bir araç olmaya doğru ilerlemektedir. Bu tartışmada kapitalist üretim tarzı içinde doğan yapay zekânın bu çifte karakteri vurgulanacaktır. Bu çifte karakter yapay zekâ teknolojilerinin birincisi sabit sermaye bileşeni olmalarından ikincisi ise kapitalizmi korumaya namzet araçlar olmalarından gelir. Yapay zekânın teknik muhteviyatıyla hem kapitalist üretim tarzında nasıl artık değer üretimine eşlik ettiği, hem işçilerin karşısına nasıl sermayenin bir ajanı olarak çıktığı hem de ne şekilde sermayenin elinde bir zor aygıtı olarak parladığı gösterilmeye çalışılacaktır.  

Summary

  • Artificial intelligence technologies have begun to occupy a significant place on the agenda of the international community. These discussions now range across various dimensions-from the end of the need for human labor to the emergence of an AI consciousness independent of human beings that could dominate humanity. In this study, artificial intelligence will be analyzed within the capitalist mode of production through the lens of the contradictory relationship between the means of production and the relations of production, as emphasized by Marx. When artificial intelligence is integrated into the production process as a machine, it generates effects similar to those seen in past mechanization phases of capitalism. While enhancing the productive forces of society, it simultaneously renders the fundamental contradictions of capitalism more visible. The fact that artificial intelligence originates from military technology clearly demonstrates that it is also a weapon in the hands of the dominant powers of the capitalist mode of production. AI is being trained to be the “mind” of unmanned weapons, particularly during periods of social unrest when capitalism’s contradictions intensify. In the realm of production, AI technologies appear before the worker as an alien force, a manifestation of fixed capital. In the social sphere, they are increasingly becoming instruments to uphold existing inequalities through coercion and ideology. This study will highlight the dual character of artificial intelligence, which emerges within the capitalist mode of production. This dual character stems first from AI technologies being components of fixed capital, and second from their role as ideological and militaristic tools poised to protect capitalism. The aim is to demonstrate how, through their technical structure, AI technologies both accompany the production of surplus value under capitalism, appear as agents of capital in opposition to the workers, and shine as instruments of coercion in the hands of capital.   

Anahtar Sözcükler / Keywords

  • TR: Yapay zekâ, kapitalizm, üretim tarzı, artık değer, yabancılaşma, askeri teknoloji.
    EN: Artificial intelligence, capitalism, mode of production, surplus value, alienation, military technology

Kaynaklar / References

  • Ali, I., Muhammad Modibbo, U., Laaro Bolaji, A., & Garg, H. (n.d.). Optimization and Computing using Intelligent DataDriven Approaches for DecisionMaking; Artificial Intelligence Applications. https://doi.org/10.1201/9781003503057 Alpaydın, E. (2018). Yapay zekâ ve yapay öğrenme. Yükseköğretim Dergisi, (2018/08), 18–21. BBC  News Türkçe. (2023, May 2). Hollywood’da binlerce senarist 15 yıl sonra ilk kez grevde: Ünlü talk show’lar yapılamayabilir. BBC  News Türkçe. Berman, B. J. (1992). Artificial intelligence and the ideology of capitalist reconstruction. AI & Society, 6(2), 103–114. https://doi.org/10.1007/BF02472776 Boratav, K. (2024, May 10). Gazze: “Akıllı” bir soykırım programı daha…. Solhaber. Braverman, H. (2008). Emek ve Tekelci Sermaye: Yirminci Yüzyılda Çalışmanın Değersizleştirilmesi. Kalkedon. Clark, J. (2024, December 12). DOD’s Chief AI Officer Launches Rapid Capability Cell, Frontier AI Pilots to Accelerate Adoption of Cutting Edge Tech. U.S. Department of Defence. Dünyanın ilk yapay zekâ yazılım mühendisi başarısız oldu. (2025, January 24). Cumhuriyet. Dyer-Witheford, N., Kjøsen, A. M., & Steinhoff, J. (2019). Inhuman Power: Artificial Intelligence and the Future of Capitalism. Pluto Press. Edwards, R. (1979). CONTESTED TERRAIN: The Transformation of the Workplace in the Twentieth Century. Basic Books. ERPI. (2024). Powering Intelligence: Analyzing Artificial Intelligence and Data Center Energy Consumption. Heitzinger, C., & Woltran, S. (2024). Introduction to Digital Humanism (H. Werthner, C. Ghezzi, J. Kramer, J. Nida-Rümelin, B. Nuseibeh, E. Prem, & A. Stanger, Eds.). Springer Nature Switzerland. https://doi.org/10.1007/978-3-031-45304-5 Loewenstein, A. (2024). Filistin Laboratuvarı İsrail İşgal Teknolojilerini Dünyaya Nasıl İhraç Ediyor? Metis. Marx, K. (2011). Kapital Ekonomi Politiğin Eleştirisi I. Cilt Sermayenin Üretim Süreci. Yordam Yayınevi. Marx, K. (2014). Grundrisse: Ekonomi Politiğin Eleştirisi için Ön Çalışma. İletişim Yayınları. Marx, K. (2016). Makina Üzerine Fragmanlar. Sub Yayınları. Narin, Ö. (2025). Yapay zekâ ve emek: Bir toplumsal tarih. Elektrik Mühendisleri Odası Elektrik Mühendisliği Dergisi, 476, 39–46. McQuillan, Dan. (n.d.). YAPAY ZEKÂYA DİRENMEK (D. Saraçoğlu, Trans.). www.notabene.com.tr Park, Y. J., & Jones-Jang, S. M. (2023). Surveillance, security, and AI as technological acceptance. AI and Society, 38(6). https://doi.org/10.1007/s00146-021-01331-9 Quiroz, D., Stravens, M., French, L., Xhali, M., Hatting, S., & Rajeevan, C. (2024). The South African mining sector Labour rights in transition mineral mining. Ren, S. (2023). How much water does AI consume? The public deserves to know. Reuters. (2023, 25 Ekim). AI boom could feed precious metals’ demand - Metals Focus. Reuters. Saraçoğlu, D. (2025a, 28 Nisan). Filistinlilere karşı gözetim teknolojisi, duygu tanıma ve öngörülü yapay zekâ: Mona Shtaya ile söyleşi [Röportaj]. Bianet. https://bianet.org/haber/filistinlilere-karsi-gozetim-teknolojisi-duygu-tanima-ve-ongorucu-yapay-zekâ-mona-shtaya-ile-soylesi-306892 Saraçoğlu, D. (2025b, 16 Temmuz). Sömürüden ekolojik yıkıma: Paris Marx ile yapay zekânın geleceği üzerine [Röportaj]. Bianet. https://bianet.org/haber/somuruden-ekolojik-yikima-paris-marx-ile-yapay-zekânin-gelecegi-uzerine-309500/ bianet.org Say, Cem. (2018). 50 Soruda yapay zekâ. Bilim ve Gelecek Kitaplığı. Statista. (2023). Reserves of platinum group metals worldwide in 2023, by country. Statista. Thorbecke, C. (2023, 28 Haziran). OpenAI, maker of ChatGPT, hit with proposed class action lawsuit alleging it stole people’s data. CNNBusiness. Tidy, J. (2024, 5 Ocak). Character.ai: Young people turning to AI therapist bots. BBC News. Tucker, P. (2025, 1 Temmuz). Defense Department budget request goes hard on AI, autonomy. Defense One. https://www.defenseone.com/technology/2025/07/defense-department-budget-request-goes-hard-ai-autonomy/406438/ Whittaker, M. (2025, 13 Temmuz). Ele geçirmenin ağır bedeli (D. Saraçoğlu, çev.). Bianet. https://bianet.org/yazi/ele-gecirmenin-agir-bedeli-309428

Geliş Tarihi / Received Date

  • 02.04.2025

Kabul Tarihi / Accepted Date

  • 22.07.2025