Yazar
Melda YAMAN
Doç. Dr, İstanbul Üniversitesi, İktisat Fakültesi, İktisat Bölümü, İktisadi Gel.Ve Ulus.İktisat A.D. (ORCID No: 0000-0002-5757-2646)

Özet

  • Robotlar ve yapay zekâ teknolojileri günümüzde hızla toplumsal yeniden üretim alanına giriyor.  Robotlar hanemize, yaşantımıza, “mahrem” dünyamıza girdikçe insanlar arası ilişkiler ve bakım etiği bağlamında çeşitli toplumsal ve felsefi soruları peşi sıra sürüklüyor: Makineler bakım verebilir mi; bakım vermek insana özgü değil mi; makineler insan ilişkilerinin yerini mi alıyor … bu soruları çoğaltmak olanaklı. Gelgelelim yanıtlamak o kadar da kolay görünmüyor. Bu yazıda bu tür soruların etrafında geziniyorum. Toplumsal robotları bu çerçevede anlamaya çalışıyor, bakım işinin “kadın işi” olarak görülmesinin robotların ve yapay zekânın çoğu zaman “kadınsı” özelliklerle donatılmasına sebep olduğuna dair görüşlerin peşinden gidiyorum. Amacım, bakım bağlamında insan makine ilişkisini ve yukarıdaki soruları yeniden düşünmek. 

Summary

  • Robots and artificial intelligence technologies are rapidly entering the field of social reproduction. As they enter our households and our lives, raising questions about the ethics of care and inter-human relations, they are creating various social and philosophical issues. Can machines provide care? Is caring a uniquely human quality? Are machines replacing human relationships? These questions could be multiplied. However, the answers are not straightforward. In this article, I will explore such questions. I will attempt to understand social robots within this framework and explore the notion that the perception of care work as ‘women’s work’ results in robots and artificial intelligence being imbued with ‘feminine’ attributes. My aim is to rethink the human–machine relationship and the above questions in the context of care.  

Anahtar Sözcükler / Keywords

  • TR: yapay zekâ, toplumsal robotlar, toplumsal yeniden üretim, bakım, bakım etiği.
    EN: artificial intelligence, social robots, social reproduction, care, ethics of care.

Dipnot / Footnote

  • 1. JIBO: The World’s First Social Robot for the Home: https://www.youtube.com/watch?v=H0h20jRA5M0. 2. McKinsey (2024) tarafından yayımlanan McKinsey Technology Trends Outlook (Teknoloji Trendleri Görünümü) raporuna göre, 2023 yılında yapılan öz kaynak yatırımlarının 2019’a göre üretken yapay zekâ alanında yüzde 1600, robot teknolojilerinde yüzde 200, uygulamalı yapay zekâ teknolojilerinde ise yüzde 101,8 oranında artış gösteriyor. 3. İşe yaramaz, klişe veya tekrarlayan bir kelime veya ifade anlamında. 4. Yapay zekâ terapisti ELIZA, Turing’in makalesinde tanıtılan bakım emeği ile konuşmaya dayalı makine zekâsı arasındaki ilişkiyi örneklendiriyor. ELIZA ve şaşırtıcı başarısı, psikoterapi alana giren uzman beyaz kadınların sayısının arttığı ve bu alanın kadınsılaştığı bir dönemde ortaya çıktı. Bkz. Rhee (2018: 36).

Kaynaklar / References

  • Bakım Kolektifi (Andreas Chatzidakis, Jamie Hakim, Jo Littler, Catherine Rottenberg, Lynne Segal) (2021) Bakım Manifestosu: Karşılıklı Bağımlılık Politikası, Çev: Gülnur Acar Savran, Dipnot, Ankara. Balcı, Ş. (2021) “Türk Sinemasında Robotlar”, sinecine, 12(2): 259-291. Čapek, K. (2024) R.U.R.: Rossum’un Uluslararası Robotları, Çev. Y. Eradam, İstanbul: İş Bankası Yayınları. Caruso, C. (2017) “Grandma’s Robot Helper”, Scientific American Magazine, 317 (1): 24. Çağıltay, B. ve B. Mutlu (2024) “Toward family-robot interactions: A family-centered framework in HRI, Proceedings of the 2024 ACM/IEEE International Conference on Human-Robot Interaction, s.76–85. Coggins, T. N. (2022) “More work for Roomba? Domestic robots, housework and the production of privacy”, Prometheus, 38 (1): 98-112. DeFalco, A. (2016) “Beyond Prosthetic Memory: Posthumanism, Embodiment, and Caregiving Robots”, Age, Culture, Humanities: An Interdisciplinary Journal, 2016 (3): 1-31. DeFalco, A. (2020) “Towards a Theory of Posthuman Care: Real Humans and Caring Robots”, Body & Society, 26(3) 31–60. Ferguson, S. (2016) “Intersectionality and Social-Reproduction Feminisms: Toward an Integrative Ontology”, Historical Materialism 24 (2): 38-60. Fisher, B. ve Tronto, J. (1990) “Toward a Feminist Theory of Caring”, Abel, E. K. ve Nelson, M. K (der.) Circles of Care: Work and Identity in Women’s Lives içinde, State University of New York, New York, s.35-63. Forster, E. M. (2002) “Makine Duruyor”, Cennet Dolmuşu: Toplu Öyküler I içinde, İstanbul: İletişim, s.123-163. Fortunati, L. (2018) “Robotization and the domestic sphere”, new media & society, 20(8): 2673–2690. Fraser, N. (2017) “Crisis of Care? On the Social-Reproductive Contradictions of Contemporary Capitalism”, Bhattacharya, Y. (der.) Social Reproduction Theory: Remapping Class, Recentering Oppression içinde, Londra: Pluto Press, s.21-37. Gary, M. E. (2021) “Care Robots, Crises of Capitalism, and the Limits of Human Caring”, International Journal of Feminist Approaches to Bioethics, 14(1): 19-48. Gill, S. ve Bakker, I. (2006) “New Constitutionalism and the Social Reproduction of Caring Institutions”, Theoretical Medicine and Bioethics, 27: 35–57. Hensley, C. (2024) “After Yang and Posthumanist Care”, Synapsis: A Health Humanities Journal, 20.08.2024, erişim tarihi: 02.06.2025, file:///Users/meldaozturk/Downloads/after-yang-and-posthumanist-care.htm. Hochschild, A. R. (2012) [1983] The Managed Heart: Commercialization of Human Feeling, Londra: University of California Press. Klein, B., G. Cook ve W. Moyle (2016) “Emotional Robotics in the Care of Older People: A Comparison of Research Findings of PARO- and PLEO-Interventions in Care Homes from Australia, Germany and the UK” – E. Domínguez Rué ve L. Nierling (der.) Ageing and Technology: Perspectives from the Social Sciences içinde, Bielefeld: Germany transcript Verlag, s.205-224. Laslett, B. ve Brenner, J. (1989) “Gender and Social Reproduction: Historical Perspectives”, Annual Review of Sociology, 15: 381–404. Mahajan, P. (2025) “Beyond Biology: AI as Family and the Future of Human Bonds and Relationships”, Science Open, https://www.scienceopen.com/hosted-document?doi=10.14293/PR2199.001515.v1, erişim tarihi: 01.07.2025. McDonough, R. ve Harrison, R. (1978) “Patriarchy and Relations of Production”, A. Kuhn ve A. M. Wolpe (der.) Feminism and Materialism içinde, Londra: Routledge, s.11-42. McKinsey (2024) McKinsey Technology Trends, 16.06.2024, erişim tarihi: 01.07.2025, https://www.mckinsey.com/capabilities/mckinsey-digital/our-insights/the-top-trends-in-tech. Noddings, N. (2010) “Care Ethics, Caregiving, and Global Caring”, Pinhard, I. ve Moser, V. (der.) Care – Wer sorgt für wen? içinde, Leverkusen-Opladen: Verlag Barbara Budrich. Özyeğin, G. (2005) Başkalarının Kiri: Kapıcılar, Gündelikçiler ve Kadınlık Halleri, Çev.: Suğra Öncü , İstanbul: İletişim, 2005. Parks, J. A. (2010) “Lifting the Burden of Women’s Care Work: Should Robots Replace the ‘Human Touch’?” Hypatia, 25 (1):100-120 Rhee, J. (2018) The Robotic Imaginary: the human and the price of dehumanized labor, Minneapolis: University of Minnesota Press. Rubin, C. T. (2019) “Robotic Souls”, The New Atlantis, 57: 75-82. Sarkar, A. (2024) “The Asian Family in Posthuman Cinema: An Exploration of After Yang”, Bernard Wilson ve Sharifah Aishah Osman (der.) The Asian Family in Literature and Film Challenges and Contestations-South Asia, Southeast Asia and Asian Diaspora Cilt II içinde, Singapur: Palgrave Macmillan, s.437-457. Sarrica, M., Brondi, S. ve L. Fortunati (2020), “How many facets does a “social robot” have? A review of scientific and popular definitions online”, Information Technology & People, 33 (1): 1-21. Tronto, J. (2017) “There is an alternative: homines curans and the limits of Neoliberalism”, International Journal of Care and Caring, 1(1): 27–43. Turkle, S. (2011) Alone Together: Why We Expect More from Technology and Less from Each Other, New York: Basic. UNFPA (United Nations Population Fund) (2024) “Aging”, erişim tarihi: 24.06.2025, https://www.unfpa.org/ageing. Wheale, N. (1991) “Recognising a ‘human-Thing’: cyborgs, robots and replicants in Philip K. Dick’s ‘Do Androids Dream of Electric Sheep?’ and Ridley Scott’s ‘Blade Runner’”, Critical Survey, 3: (3): 297-304. Wiederhold, B. (2018) “‘Alexa, are you my mom?’ The role of artificial intelligence in child development”, Cyberpsychology, Behavior and Social Networking, 21(8): 471–2. Winders, J. ve Smith, B. E. (2019) “Social reproduction and capitalist production: A genealogy of dominant imaginaries” Progress in Human Geography 43(5): 871–889. Wright, J. ve K. Hamblin (2023) “Technology and adult social care in England”, K. Hamblin ve M. Lariviere (der.) Care Technologies for Ageing Societies: An International Comparison içinde, Bristol: Bristol University Press, s. 18-49. Yaman, M. (2025) “Toplumsal Yeniden Üretim Çerçevesinde Bakım Emeği”, Toplum ve Bilim 172: 27-51. Yaman, M. (2024a) “Muhafazakârlık ve Neoliberalizm Ekseninde Aile, Beden ve Emek Politikaları”, Toplum ve Hekim, 39 (5): 325-335. Yaman, M. (2024b) “Neoliberal Politikalar Ekseninde Aile Politikası: Toplumsal Yeniden Üretim Yaklaşımı Çerçevesinden Bir Değerlendirme”, Eğitim, Bilim, Toplum, 22 (87): 3-28. Yaman, M. (2020) “Makineler Durdu, Yaşam Devam Ediyor, Pandemi Günlerinde Kadınlar Yaşamı Yeniden Üretiyor”, Bayındır, D. (der.) Salgın: Tükeniş Çağında Dünyayı Yeniden Düşünmek içinde, İstanbul: Can Yayınları, s.292-311.Zechner, M. (2021) Report 6: Childcare Commons and the Micropolitics of Municipalismo, Heteropolitics: Refiguringthe Commonandthe Political, Refiguring the Common and the Political, RefiguringtheCommonandthePolitical, ERC-COG-2016-724692.

Geliş Tarihi / Received Date

  • 07.04.2025

Kabul Tarihi / Accepted Date

  • 17.07.2025