Yazar
Mehmet ZENCİR
Prof. Dr. Ata Soyer Sağlık ve Politika Okulu.(ORCID No: 000-0003-0781-7841)

Özet

  •  Neoliberal sağlık reformlarının altında yatan temel gerekçeler kapitalizmin krizi ve yeni değerlenme alanı olarak sağlık hizmetlerinin seçilmesi ile birlikte üretici güçlerin gelişiminin (üretim araçları bileşeni ile) sağlık alanına yansımasıdır. Üretim aracı olarak ele alabileceğimiz dijital teknolojiler ve yapay zeka yöntemlerinin öne çıktığı 30 yıllık tarih neoliberal sağlık reformlarının yaşama geçirilmesi tarihi ile de uyumludur. Tekno-çözümcü anlayış ile devasa toplumsal sağlık sorunlarının çözümünde güncel adres dijitalleşme ve yapay zeka yöntemleri olmuştur. Oysa sağlıkta dijitalleşme ve yapay zeka yöntemleri kendinde bir şey değildir, sahip olduğu toplumsal sınıfının güncel ihtiyaçlarına uygun kullanılacağı gerçeği ile sağlık hizmetlerinin sermayeleştiği günümüzde bu üretim araçları diğerlerinde olduğu gibi artı değer amaçlı kullanılması kaçınılmazdır. Bu yazıda neoliberal sağlık reformu örneği olan Sağlıkta Dönüşüm Programı ile sağlıkta dijital dönüşüm dijital teknoloji ve yapay zeka yöntemlerinin kullanımı arasındaki ilişki ele alınmıştır.  Sağlıkta dijitalleşme ve yapay zeka teknikleri ile sağlık üretimin genişlemesi, yaygınlaşması ve hızlanması, maliyetlerin düşürülmesi ve yönetsel kapasitenin geliştirilmesine yönelik hedefler metalaşan sağlık hizmetlerinde kaçınılmaz olarak sağlık emeğinin sömürülmesi ve yağması ile sonuçlanacaktır.  

Summary

  •  The main reasons underlying neoliberal healthcare reforms are the crisis of capitalism and the reflection of the development of productive forces (with the component of means of production) in the field of healthcare, together with the selection of health services as a new field of valorisation. The 30-year history in which digital technologies and artificial intelligence methods, which can be considered as means of production, have come to the fore is also compatible with the history of the realisation of neoliberal healthcare reforms. With the techno-solutionist approach, digitalisation and artificial intelligence methods have become the current address for the solution of gigantic social health problems. However, digitalisation and artificial intelligence methods in healthcare are not something in themselves, it is inevitable that they will be used in accordance with the current needs of the social class they belong to, and that these means of production will be used for surplus value purposes as in others today, when health services are capitalised. In this article, the relationship between the Healthcare Transformation Program, an example of neoliberal healthcare reform, and the use of digital transformation, digital technology and artificial intelligence methods in healthcare is discussed. Digitalisation and artificial intelligence techniques in healthcare will inevitably result in the exploitation and looting of healthcare labour in commodified health services, with the goals of expanding, spreading and accelerating health production, reducing costs and improving managerial capacity.

Anahtar Sözcükler / Keywords

  • TR: Sağlıkta dijital dönüşüm, sağlıkta yapay zeka yöntemleri, sağlık reformları, dijitalleşme, emek sömürüsü
    EN: Digital transformation in healthcare, artificial intelligence methods in healthcare, healthcare reforms, digitalization,exploitation of labour.

Dipnot / Footnote

  • 1. Dijital hastaneler: HIMSS Avrupa, dünya üzerindeki hastanelerde süreçleri iyileştirmek ve hastaların daha iyi hizmet almasını sağlamak için geliştirdiği yöntem ve akış modellerini, HIMSS Analitik adı altında uluslararası bir standardizasyon mekanizması haline getirerek EMRAM’ı geliştirmiştir. Bu model, hastanelerin elektronik tıbbi kayıt yeteneklerini en temel hizmetlerden kağıtsız tıbbi kayıt ortamına kadar genişleyen bir aralıkta ele almaktadır. HIMSS Avrupa, bu model ile hastanelerin dijital süreçlerini değerlendirmek ve geldikleri seviyeyi tespit etmek için uluslararası düzeyde kabul gören bir derecelendirme yapmakta ve 6. ve 7. Seviyeye gelmiş olan hastaneleri uluslararası HIMSS organizasyonlarında ilan ederek akreditasyon belgesi vermektedir.  Seviye-1’de laboratuvar, görüntüleme, eczane ve kardiyoloji sistemleri hasta merkezli raporlar ve sonuçlar üretilmesi, hastalara ait sağlık verileri üzerinden indikatör yönetim planları varlığı ile başlayan süreç Seviye-7’de birden çok dış kaynaktan gelen verilerin entegrasyonu, hizmet kullanıcıları, kendi kendine yönetilen bakımı desteklemek için uyarılar ve hatırlatıcılar alması ve hasta sonuçlarını ölçmek için otomatik araçlar kullanılması, kişisel sağlık ve bakımı yönetmede dinamik hasta katılımını mümkün kılmasına yükselmektedir. Özetle ilk seviyelerde hastane içinde otomasyon süreçlerinin adım adım geliştirilmesi, ileri seviyelerde hastane içinde otomasyon sürecinin tamamlanması (hastanede kullanılan tıbbi cihazlar HBYS ile entegre hale gelmesi) ve hastaların hastane dışı sağlık durumlarının da izlenmesi sağlanması hedeflenmektedir. 2. Sağlık Bakanlığı dijital hastaneler sekmesinde 9 Temmuz 2019 güncellemesi ile seviye 7’ye erişen hastane sayısını iki diş hastanesi ile birlikte 9’a yükseldiği, yine 31 Ocak 2024 tarihi itibarıyla 14 hastane ve 7 diş hastanesi olduğuna yer verilmiştir (https://dijitalhastane.saglik.gov.tr/, erişim tarihi 28 Ağustos 2025).

Kaynaklar / References

  • Akalın, B. Veranyurt, Ü.(2020) “Sağlıkta Dijitalleşme ve Yapay Zeka”, SDÜ Sağlık Yönetimi Dergisi, 2 (2): 131-141. BBC-Türkçe (08.01.2019) “Teknolojinin tehdit ettiği 7 meslek’’,https://www.bbc.com/turkce/haberler-dunya-46781322, indirilme tarihi: 1 Nisan 2022. Birinci, Ş. (2018) Sağlıkta Dönüşüm Programı Tamamlandı! Şimdi Sıra Dijital Dönüşümde. https://www.klinikiletisim.com/saglikta-donusum-programi-tamamlandi-simdi-sira-dijital-donusumde/, erişim tarihi: 22 ağustos 2025. Bozbuğa, N., Kurtulmuş Kosif, F., Öncül, M.O. (2021). Sağlıkta Dijital Dönüşüm.İçinde: Tıp Bilişimi. İstanbul Üniversitesi Yayınları,s: 523-551, DOI:10.26650/B/ET07.2021.003.26,https://cdn.istanbul.edu.tr/file/JTA6CLJ8T5/831AD43C71934665A6372EDC9E41FAB9 Büyükgöze, S. ve E. Dereli (2020) “Toplum 5.0 ve Dijital Sağlık”https://www.researchgate.net/publication/339091615, indirilme tarihi: 12 Nisan 2022. Canıvar, C. (2018) “Sağlık Hizmetlerinin Metalaşması ve Yalın Sağlık”, http://atasoyersaglikpolitikaokulu.org/saglik-hizmetlerinin-metalasmasi-ve-yalin-saglik-coskun-canivar/, indirilme tarihi: 19 Eylül 2024. Çalışma Bakanlığı (2022) Akıllı Yaşam ve Sağlık Ürün ve Teknolojileri Yol Haritası Deloitte (2019) 2019 global health care Outlook: Shaping the future, https://www2.deloitte.com/content/dam/Deloitte/global/Documents/Life-Sciences-Health-Care/gx-lshc-hc-outlook-2019.pdf, indirilme tarihi: 7 Şubat 2022. Deloitte (2022) Global Health Care Sector Outlook Deloitte (2023) Global Health Care Sector Outlook Eysenbach, G. (2001) “What is e-health?”, J Med Internet Res, 3(2): e20. Health at a Glance: Europe (2024) OECD/European Commission (2024), Health at a Glance: Europe 2024: State of Health in the EU Cycle, OECD Publishing, Paris, Gire, A. (2025) Kapitalist Üretim, Zihin Emeği Ve Yapay Zeka. Toplum ve Hekim Dergisi. 40(4): 257-267 Narin, Ö. (2025) Dijitalleşme, Yapay Zekâ Ve Toplum. Toplum ve Hekim Dergisi. 40(4): 245-256 OECD (2024) Artıfıcıal Intellıgence And The Health Workforce Perspectıves From Medıcal Assocıatıons On AI In Health. OECD Artıfıcıal Intellıgence Papers November 2024 No. 28 Olawade, D.B., Bolarinwa, O.A., Adebisi, Y.A., Shongwe, S. (2025) The role of artificial intelligence in enhancing healthcare for people with disabilities. Soc Sci Med. 2025 Jan; 364:117560. doi: 10.1016/j.socscimed.2024.117560. Epub 2024 Nov 26. PMID: 39612748. Rosenstrauch, D., Mangla, U., Gupta, A. (2022) AI Use in Healthcare.https://www.ache.org/blog/2022/how-ai-can-transform-healthcare-management, erişim tarihi: 13 Haziran 2025. Saraçoğlu, D. (2025) Yıkım, İşgal ve Direniş: İsrail’in Dijital Sömürge Aygıtı ve Özgür Filistin İçin Teknoloji. Toplum ve Hekim Dergisi. 40(4): 314-320 Sell, S.K, Williams O.D. (2020) Health under capitalism: a global political economy of structural pathogenesis. Review of Internatıonal Political Economy, 27(1): 1–25. STM (2019a) İleri Sağlık Teknolojileri II - Türk Sağlık Sisteminde Dijitalleşme Sürecinin Karşılaştırmalı Analizi, STM Teknolojik Düşünce Merkezi. STM (2019b) İleri Sağlık Teknolojileri I - Akıllı Sağlık Uygulamaları ve Veri Analizi ile Sağlık Sorunlarını Tanımlamak, STM Teknolojik Düşünce Merkezi. Şahinol, M., Başkavak, G. (2021) “Türkiye’de Biyomedikalizasyon: Sağlığın Dijitalleşmesi ve Öz-Takip Pratikleri’’, https://www.researchgate.net/publication/344328560, erişim tarihi: 10 Ocak 2022. Whıte Paper (2025) The Future of AI-Enabled Health: Leading the Way. World Economic Forum. Yorgancioglu Tarcan, G., Yalçın Balçık, P., & Sebik, N. B. (2024). Türkiye ve Dünyada Sağlık Hizmetlerinde Yapay Zekâ. Mersin Üniversitesi Tıp Fakültesi Lokman Hekim Tıp Tarihi ve Folklorik Tıp Dergisi, 14(1), 50-60. https://doi.org/10.31020/mutftd.1278529 Zencir, M. (2021) Yeni Değerlenme Alanı Olarak Sağlık Hizmetlerinin Sermayeleşmesi. Toplum ve Hekim Dergisi. 36(1): 35-46 Zencir, M. (2022)Sağlıkta Dijital Dönüşüm. Praksis Dergisi. 59: 83 – 109. 

Geliş Tarihi / Received Date

  • 11.07.2025

Kabul Tarihi / Accepted Date

  • 31.07.2025